PDF, Large PDF, Multimedia, Meaning
View this in:
| English | Devanagari | Telugu | Tamil | Kannada | Malayalam | Gujarati | Oriya | Bengali |

શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીત અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ

અથ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ |


અર્જુન ઉવાચ |
સંન્યાસસ્ય મહાબાહો તત્ત્વમિચ્છામિ વેદિતુમ્ |
ત્યાગસ્ય ચ હૃષીકેશ પૃથક્કેશિનિષૂદન ‖ 1 ‖


શ્રીભગવાનુવાચ |
કામ્યાનાં કર્મણાં ન્યાસં સંન્યાસં કવયો વિદુઃ |
સર્વકર્મફલત્યાગં પ્રાહુસ્ત્યાગં વિચક્ષણાઃ ‖ 2 ‖

ત્યાજ્યં દોષવદિત્યેકે કર્મ પ્રાહુર્મનીષિણઃ |
યજ્ઞદાનતપઃકર્મ ન ત્યાજ્યમિતિ ચાપરે ‖ 3 ‖

નિશ્ચયં શૃણુ મે તત્ર ત્યાગે ભરતસત્તમ |
ત્યાગો હિ પુરુષવ્યાઘ્ર ત્રિવિધઃ સંપ્રકીર્તિતઃ ‖ 4 ‖

યજ્ઞદાનતપઃકર્મ ન ત્યાજ્યં કાર્યમેવ તત્ |
યજ્ઞો દાનં તપશ્ચૈવ પાવનાનિ મનીષિણામ્ ‖ 5 ‖

એતાન્યપિ તુ કર્માણિ સંગં ત્યક્ત્વા ફલાનિ ચ |
કર્તવ્યાનીતિ મે પાર્થ નિશ્ચિતં મતમુત્તમમ્ ‖ 6 ‖

નિયતસ્ય તુ સંન્યાસઃ કર્મણો નોપપદ્યતે |
મોહાત્તસ્ય પરિત્યાગસ્તામસઃ પરિકીર્તિતઃ ‖ 7 ‖

દુઃખમિત્યેવ યત્કર્મ કાયક્લેશભયાત્ત્યજેત્ |
સ કૃત્વા રાજસં ત્યાગં નૈવ ત્યાગફલં લભેત્ ‖ 8 ‖

કાર્યમિત્યેવ યત્કર્મ નિયતં ક્રિયતેઽર્જુન |
સંગં ત્યક્ત્વા ફલં ચૈવ સ ત્યાગઃ સાત્ત્વિકો મતઃ ‖ 9 ‖

ન દ્વેષ્ટ્યકુશલં કર્મ કુશલે નાનુષજ્જતે |
ત્યાગી સત્ત્વસમાવિષ્ટો મેધાવી છિન્નસંશયઃ ‖ 10 ‖

ન હિ દેહભૃતા શક્યં ત્યક્તું કર્માણ્યશેષતઃ |
યસ્તુ કર્મફલત્યાગી સ ત્યાગીત્યભિધીયતે ‖ 11 ‖

અનિષ્ટમિષ્ટં મિશ્રં ચ ત્રિવિધં કર્મણઃ ફલમ્ |
ભવત્યત્યાગિનાં પ્રેત્ય ન તુ સંન્યાસિનાં ક્વચિત્ ‖ 12 ‖

પંચૈતાનિ મહાબાહો કારણાનિ નિબોધ મે |
સાંખ્યે કૃતાંતે પ્રોક્તાનિ સિદ્ધયે સર્વકર્મણામ્ ‖ 13 ‖

અધિષ્ઠાનં તથા કર્તા કરણં ચ પૃથગ્વિધમ્ |
વિવિધાશ્ચ પૃથક્ચેષ્ટા દૈવં ચૈવાત્ર પંચમમ્ ‖ 14 ‖

શરીરવાઙ્મનોભિર્યત્કર્મ પ્રારભતે નરઃ |
ન્યાય્યં વા વિપરીતં વા પંચૈતે તસ્ય હેતવઃ ‖ 15 ‖

તત્રૈવં સતિ કર્તારમાત્માનં કેવલં તુ યઃ |
પશ્યત્યકૃતબુદ્ધિત્વાન્ન સ પશ્યતિ દુર્મતિઃ ‖ 16 ‖

યસ્ય નાહંકૃતો ભાવો બુદ્ધિર્યસ્ય ન લિપ્યતે |
હત્વાઽપિ સ ઇમાંલ્લોકાન્ન હંતિ ન નિબધ્યતે ‖ 17 ‖

જ્ઞાનં જ્ઞેયં પરિજ્ઞાતા ત્રિવિધા કર્મચોદના |
કરણં કર્મ કર્તેતિ ત્રિવિધઃ કર્મસંગ્રહઃ ‖ 18 ‖

જ્ઞાનં કર્મ ચ કર્તા ચ ત્રિધૈવ ગુણભેદતઃ |
પ્રોચ્યતે ગુણસંખ્યાને યથાવચ્છૃણુ તાન્યપિ ‖ 19 ‖

સર્વભૂતેષુ યેનૈકં ભાવમવ્યયમીક્ષતે |
અવિભક્તં વિભક્તેષુ તજ્જ્ઞાનં વિદ્ધિ સાત્ત્વિકમ્ ‖ 20 ‖

પૃથક્ત્વેન તુ યજ્જ્ઞાનં નાનાભાવાન્પૃથગ્વિધાન્ |
વેત્તિ સર્વેષુ ભૂતેષુ તજ્જ્ઞાનં વિદ્ધિ રાજસમ્ ‖ 21 ‖

યત્તુ કૃત્સ્નવદેકસ્મિન્કાર્યે સક્તમહૈતુકમ્ |
અતત્ત્વાર્થવદલ્પં ચ તત્તામસમુદાહૃતમ્ ‖ 22 ‖

નિયતં સંગરહિતમરાગદ્વેષતઃ કૃતમ્ |
અફલપ્રેપ્સુના કર્મ યત્તત્સાત્ત્વિકમુચ્યતે ‖ 23 ‖

યત્તુ કામેપ્સુના કર્મ સાહંકારેણ વા પુનઃ |
ક્રિયતે બહુલાયાસં તદ્રાજસમુદાહૃતમ્ ‖ 24 ‖

અનુબંધં ક્ષયં હિંસામનપેક્ષ્ય ચ પૌરુષમ્ |
મોહાદારભ્યતે કર્મ યત્તત્તામસમુચ્યતે ‖ 25 ‖

મુક્તસંગોઽનહંવાદી ધૃત્યુત્સાહસમન્વિતઃ |
સિદ્ધ્યસિદ્ધ્યોર્નિર્વિકારઃ કર્તા સાત્ત્વિક ઉચ્યતે ‖ 26 ‖

રાગી કર્મફલપ્રેપ્સુર્લુબ્ધો હિંસાત્મકોઽશુચિઃ |
હર્ષશોકાન્વિતઃ કર્તા રાજસઃ પરિકીર્તિતઃ ‖ 27 ‖

અયુક્તઃ પ્રાકૃતઃ સ્તબ્ધઃ શઠો નૈષ્કૃતિકોઽલસઃ |
વિષાદી દીર્ઘસૂત્રી ચ કર્તા તામસ ઉચ્યતે ‖ 28 ‖

બુદ્ધેર્ભેદં ધૃતેશ્ચૈવ ગુણતસ્ત્રિવિધં શૃણુ |
પ્રોચ્યમાનમશેષેણ પૃથક્ત્વેન ધનંજય ‖ 29 ‖

પ્રવૃત્તિં ચ નિવૃત્તિં ચ કાર્યાકાર્યે ભયાભયે |
બંધં મોક્ષં ચ યા વેત્તિ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ સાત્ત્વિકી ‖ 30 ‖

યયા ધર્મમધર્મં ચ કાર્યં ચાકાર્યમેવ ચ |
અયથાવત્પ્રજાનાતિ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ રાજસી ‖ 31 ‖

અધર્મં ધર્મમિતિ યા મન્યતે તમસાવૃતા |
સર્વાર્થાન્વિપરીતાંશ્ચ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ તામસી ‖ 32 ‖

ધૃત્યા યયા ધારયતે મનઃપ્રાણેંદ્રિયક્રિયાઃ |
યોગેનાવ્યભિચારિણ્યા ધૃતિઃ સા પાર્થ સાત્ત્વિકી ‖ 33 ‖

યયા તુ ધર્મકામાર્થાંધૃત્યા ધારયતેઽર્જુન |
પ્રસંગેન ફલાકાંક્ષી ધૃતિઃ સા પાર્થ રાજસી ‖ 34 ‖

યયા સ્વપ્નં ભયં શોકં વિષાદં મદમેવ ચ |
ન વિમુંચતિ દુર્મેધા ધૃતિઃ સા પાર્થ તામસી ‖ 35 ‖

સુખં ત્વિદાનીં ત્રિવિધં શૃણુ મે ભરતર્ષભ |
અભ્યાસાદ્રમતે યત્ર દુઃખાંતં ચ નિગચ્છતિ ‖ 36 ‖

યત્તદગ્રે વિષમિવ પરિણામેઽમૃતોપમમ્ |
તત્સુખં સાત્ત્વિકં પ્રોક્તમાત્મબુદ્ધિપ્રસાદજમ્ ‖ 37 ‖

વિષયેંદ્રિયસંયોગાદ્યત્તદગ્રેઽમૃતોપમમ્ |
પરિણામે વિષમિવ તત્સુખં રાજસં સ્મૃતમ્ ‖ 38 ‖

યદગ્રે ચાનુબંધે ચ સુખં મોહનમાત્મનઃ |
નિદ્રાલસ્યપ્રમાદોત્થં તત્તામસમુદાહૃતમ્ ‖ 39 ‖

ન તદસ્તિ પૃથિવ્યાં વા દિવિ દેવેષુ વા પુનઃ |
સત્ત્વં પ્રકૃતિજૈર્મુક્તં યદેભિઃ સ્યાત્ત્રિભિર્ગુણૈઃ ‖ 40 ‖

બ્રાહ્મણક્ષત્રિયવિશાં શૂદ્રાણાં ચ પરંતપ |
કર્માણિ પ્રવિભક્તાનિ સ્વભાવપ્રભવૈર્ગુણૈઃ ‖ 41 ‖

શમો દમસ્તપઃ શૌચં ક્ષાંતિરાર્જવમેવ ચ |
જ્ઞાનં વિજ્ઞાનમાસ્તિક્યં બ્રહ્મકર્મ સ્વભાવજમ્ ‖ 42 ‖

શૌર્યં તેજો ધૃતિર્દાક્ષ્યં યુદ્ધે ચાપ્યપલાયનમ્ |
દાનમીશ્વરભાવશ્ચ ક્ષાત્રં કર્મ સ્વભાવજમ્ ‖ 43 ‖

કૃષિગૌરક્ષ્યવાણિજ્યં વૈશ્યકર્મ સ્વભાવજમ્ |
પરિચર્યાત્મકં કર્મ શૂદ્રસ્યાપિ સ્વભાવજમ્ ‖ 44 ‖

સ્વે સ્વે કર્મણ્યભિરતઃ સંસિદ્ધિં લભતે નરઃ |
સ્વકર્મનિરતઃ સિદ્ધિં યથા વિંદતિ તચ્છૃણુ ‖ 45 ‖

યતઃ પ્રવૃત્તિર્ભૂતાનાં યેન સર્વમિદં તતમ્ |
સ્વકર્મણા તમભ્યર્ચ્ય સિદ્ધિં વિંદતિ માનવઃ ‖ 46 ‖

શ્રેયાન્સ્વધર્મો વિગુણઃ પરધર્મોત્સ્વનુષ્ઠિતાત્ |
સ્વભાવનિયતં કર્મ કુર્વન્નાપ્નોતિ કિલ્બિષમ્ ‖ 47 ‖

સહજં કર્મ કૌંતેય સદોષમપિ ન ત્યજેત્ |
સર્વારંભા હિ દોષેણ ધૂમેનાગ્નિરિવાવૃતાઃ ‖ 48 ‖

અસક્તબુદ્ધિઃ સર્વત્ર જિતાત્મા વિગતસ્પૃહઃ |
નૈષ્કર્મ્યસિદ્ધિં પરમાં સંન્યાસેનાધિગચ્છતિ ‖ 49 ‖

સિદ્ધિં પ્રાપ્તો યથા બ્રહ્મ તથાપ્નોતિ નિબોધ મે |
સમાસેનૈવ કૌંતેય નિષ્ઠા જ્ઞાનસ્ય યા પરા ‖ 50 ‖

બુદ્ધ્યા વિશુદ્ધયા યુક્તો ધૃત્યાત્માનં નિયમ્ય ચ |
શબ્દાદીન્વિષયાંસ્ત્યક્ત્વા રાગદ્વેષૌ વ્યુદસ્ય ચ ‖ 51 ‖

વિવિક્તસેવી લઘ્વાશી યતવાક્કાયમાનસઃ |
ધ્યાનયોગપરો નિત્યં વૈરાગ્યં સમુપાશ્રિતઃ ‖ 52 ‖

અહંકારં બલં દર્પં કામં ક્રોધં પરિગ્રહમ્ |
વિમુચ્ય નિર્મમઃ શાંતો બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે ‖ 53 ‖

બ્રહ્મભૂતઃ પ્રસન્નાત્મા ન શોચતિ ન કાંક્ષતિ |
સમઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ મદ્ભક્તિં લભતે પરામ્ ‖ 54 ‖

ભક્ત્યા મામભિજાનાતિ યાવાન્યશ્ચાસ્મિ તત્ત્વતઃ |
તતો માં તત્ત્વતો જ્ઞાત્વા વિશતે તદનંતરમ્ ‖ 55 ‖

સર્વકર્માણ્યપિ સદા કુર્વાણો મદ્વ્યપાશ્રયઃ |
મત્પ્રસાદાદવાપ્નોતિ શાશ્વતં પદમવ્યયમ્ ‖ 56 ‖

ચેતસા સર્વકર્માણિ મયિ સંન્યસ્ય મત્પરઃ |
બુદ્ધિયોગમુપાશ્રિત્ય મચ્ચિત્તઃ સતતં ભવ ‖ 57 ‖

મચ્ચિત્તઃ સર્વદુર્ગાણિ મત્પ્રસાદાત્તરિષ્યસિ |
અથ ચેત્ત્વમહંકારાન્ન શ્રોષ્યસિ વિનંક્ષ્યસિ ‖ 58 ‖

યદહંકારમાશ્રિત્ય ન યોત્સ્ય ઇતિ મન્યસે |
મિથ્યૈષ વ્યવસાયસ્તે પ્રકૃતિસ્ત્વાં નિયોક્ષ્યતિ ‖ 59 ‖

સ્વભાવજેન કૌંતેય નિબદ્ધઃ સ્વેન કર્મણા |
કર્તું નેચ્છસિ યન્મોહાત્કરિષ્યસ્યવશોઽપિ તત્ ‖ 60 ‖

ઈશ્વરઃ સર્વભૂતાનાં હૃદ્દેશેઽર્જુન તિષ્ઠતિ |
ભ્રામયન્સર્વભૂતાનિ યંત્રારૂઢાનિ માયયા ‖ 61 ‖

તમેવ શરણં ગચ્છ સર્વભાવેન ભારત |
તત્પ્રસાદાત્પરાં શાંતિં સ્થાનં પ્રાપ્સ્યસિ શાશ્વતમ્ ‖ 62 ‖

ઇતિ તે જ્ઞાનમાખ્યાતં ગુહ્યાદ્ગુહ્યતરં મયા |
વિમૃશ્યૈતદશેષેણ યથેચ્છસિ તથા કુરુ ‖ 63 ‖

સર્વગુહ્યતમં ભૂયઃ શૃણુ મે પરમં વચઃ |
ઇષ્ટોઽસિ મે દૃઢમિતિ તતો વક્ષ્યામિ તે હિતમ્ ‖ 64 ‖

મન્મના ભવ મદ્ભક્તો મદ્યાજી માં નમસ્કુરુ |
મામેવૈષ્યસિ સત્યં તે પ્રતિજાને પ્રિયોઽસિ મે ‖ 65 ‖

સર્વધર્માન્પરિત્યજ્ય મામેકં શરણં વ્રજ |
અહં ત્વા સર્વપાપેભ્યો મોક્ષયિષ્યામિ મા શુચઃ ‖ 66 ‖

ઇદં તે નાતપસ્કાય નાભક્તાય કદાચન |
ન ચાશુશ્રૂષવે વાચ્યં ન ચ માં યોઽભ્યસૂયતિ ‖ 67 ‖

ય ઇમં પરમં ગુહ્યં મદ્ભક્તેષ્વભિધાસ્યતિ |
ભક્તિં મયિ પરાં કૃત્વા મામેવૈષ્યત્યસંશયઃ ‖ 68 ‖

ન ચ તસ્માન્મનુષ્યેષુ કશ્ચિન્મે પ્રિયકૃત્તમઃ |
ભવિતા ન ચ મે તસ્માદન્યઃ પ્રિયતરો ભુવિ ‖ 69 ‖

અધ્યેષ્યતે ચ ય ઇમં ધર્મ્યં સંવાદમાવયોઃ |
જ્ઞાનયજ્ઞેન તેનાહમિષ્ટઃ સ્યામિતિ મે મતિઃ ‖ 70 ‖

શ્રદ્ધાવાનનસૂયશ્ચ શૃણુયાદપિ યો નરઃ |
સોઽપિ મુક્તઃ શુભાંલ્લોકાન્પ્રાપ્નુયાત્પુણ્યકર્મણામ્ ‖ 71 ‖

કચ્ચિદેતચ્છ્રુતં પાર્થ ત્વયૈકાગ્રેણ ચેતસા |
કચ્ચિદજ્ઞાનસંમોહઃ પ્રનષ્ટસ્તે ધનંજય ‖ 72 ‖


અર્જુન ઉવાચ |
નષ્ટો મોહઃ સ્મૃતિર્લબ્ધા ત્વત્પ્રસાદાન્મયાચ્યુત |
સ્થિતોઽસ્મિ ગતસંદેહઃ કરિષ્યે વચનં તવ ‖ 73 ‖


સંજય ઉવાચ |
ઇત્યહં વાસુદેવસ્ય પાર્થસ્ય ચ મહાત્મનઃ |
સંવાદમિમમશ્રૌષમદ્ભુતં રોમહર્ષણમ્ ‖ 74 ‖

વ્યાસપ્રસાદાચ્છ્રુતવાનેતદ્ગુહ્યમહં પરમ્ |
યોગં યોગેશ્વરાત્કૃષ્ણાત્સાક્ષાત્કથયતઃ સ્વયમ્ ‖ 75 ‖

રાજન્સંસ્મૃત્ય સંસ્મૃત્ય સંવાદમિમમદ્ભુતમ્ |
કેશવાર્જુનયોઃ પુણ્યં હૃષ્યામિ ચ મુહુર્મુહુઃ ‖ 76 ‖

તચ્ચ સંસ્મૃત્ય સંસ્મૃત્ય રૂપમત્યદ્ભુતં હરેઃ |
વિસ્મયો મે મહાન્રાજન્હૃષ્યામિ ચ પુનઃ પુનઃ ‖ 77 ‖

યત્ર યોગેશ્વરઃ કૃષ્ણો યત્ર પાર્થો ધનુર્ધરઃ |
તત્ર શ્રીર્વિજયો ભૂતિર્ધ્રુવા નીતિર્મતિર્મમ ‖ 78 ‖


ઓં તત્સદિતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે

મોક્ષસંન્યાસયોગો નામાષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ ‖ 18 ‖