PDF, Large PDF, Multimedia, Meaning
View this in:
| English | Devanagari | Telugu | Tamil | Kannada | Malayalam | Gujarati | Oriya | Bengali |

શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીત ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ

અથ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ |


શ્રીભગવાનુવાચ |
ઇદં શરીરં કૌંતેય ક્ષેત્રમિત્યભિધીયતે |
એતદ્યો વેત્તિ તં પ્રાહુઃ ક્ષેત્રજ્ઞ ઇતિ તદ્વિદઃ ‖ 1 ‖

ક્ષેત્રજ્ઞં ચાપિ માં વિદ્ધિ સર્વક્ષેત્રેષુ ભારત |
ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞયોર્જ્ઞાનં યત્તજ્જ્ઞાનં મતં મમ ‖ 2 ‖

તત્ક્ષેત્રં યચ્ચ યાદૃક્ચ યદ્વિકારિ યતશ્ચ યત્ |
સ ચ યો યત્પ્રભાવશ્ચ તત્સમાસેન મે શૃણુ ‖ 3 ‖

ઋષિભિર્બહુધા ગીતં છંદોભિર્વિવિધૈઃ પૃથક્ |
બ્રહ્મસૂત્રપદૈશ્ચૈવ હેતુમદ્ભિર્વિનિશ્ચિતૈઃ ‖ 4 ‖

મહાભૂતાન્યહંકારો બુદ્ધિરવ્યક્તમેવ ચ |
ઇંદ્રિયાણિ દશૈકં ચ પંચ ચેંદ્રિયગોચરાઃ ‖ 5 ‖

ઇચ્છા દ્વેષઃ સુખં દુઃખં સંઘાતશ્ચેતના ધૃતિઃ |
એતત્ક્ષેત્રં સમાસેન સવિકારમુદાહૃતમ્ ‖ 6 ‖

અમાનિત્વમદંભિત્વમહિંસા ક્ષાંતિરાર્જવમ્ |
આચાર્યોપાસનં શૌચં સ્થૈર્યમાત્મવિનિગ્રહઃ ‖ 7 ‖

ઇંદ્રિયાર્થેષુ વૈરાગ્યમનહંકાર એવ ચ |
જન્મમૃત્યુજરાવ્યાધિદુઃખદોષાનુદર્શનમ્ ‖ 8 ‖

અસક્તિરનભિષ્વંગઃ પુત્રદારગૃહાદિષુ |
નિત્યં ચ સમચિત્તત્વમિષ્ટાનિષ્ટોપપત્તિષુ ‖ 9 ‖

મયિ ચાનન્યયોગેન ભક્તિરવ્યભિચારિણી |
વિવિક્તદેશસેવિત્વમરતિર્જનસંસદિ ‖ 10 ‖

અધ્યાત્મજ્ઞાનનિત્યત્વં તત્ત્વજ્ઞાનાર્થદર્શનમ્ |
એતજ્જ્ઞાનમિતિ પ્રોક્તમજ્ઞાનં યદતોઽન્યથા ‖ 11 ‖

જ્ઞેયં યત્તત્પ્રવક્ષ્યામિ યજ્જ્ઞાત્વામૃતમશ્નુતે |
અનાદિમત્પરં બ્રહ્મ ન સત્તન્નાસદુચ્યતે ‖ 12 ‖

સર્વતઃપાણિપાદં તત્સર્વતોઽક્ષિશિરોમુખમ્ |
સર્વતઃશ્રુતિમલ્લોકે સર્વમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ ‖ 13 ‖

સર્વેંદ્રિયગુણાભાસં સર્વેંદ્રિયવિવર્જિતમ્ |
અસક્તં સર્વભૃચ્ચૈવ નિર્ગુણં ગુણભોક્તૃ ચ ‖ 14 ‖

બહિરંતશ્ચ ભૂતાનામચરં ચરમેવ ચ |
સૂક્ષ્મત્વાત્તદવિજ્ઞેયં દૂરસ્થં ચાંતિકે ચ તત્ ‖ 15 ‖

અવિભક્તં ચ ભૂતેષુ વિભક્તમિવ ચ સ્થિતમ્ |
ભૂતભર્તૃ ચ તજ્જ્ઞેયં ગ્રસિષ્ણુ પ્રભવિષ્ણુ ચ ‖ 16 ‖

જ્યોતિષામપિ તજ્જ્યોતિસ્તમસઃ પરમુચ્યતે |
જ્ઞાનં જ્ઞેયં જ્ઞાનગમ્યં હૃદિ સર્વસ્ય વિષ્ઠિતમ્ ‖ 17 ‖

ઇતિ ક્ષેત્રં તથા જ્ઞાનં જ્ઞેયં ચોક્તં સમાસતઃ |
મદ્ભક્ત એતદ્વિજ્ઞાય મદ્ભાવાયોપપદ્યતે ‖ 18 ‖

પ્રકૃતિં પુરુષં ચૈવ વિદ્ધ્યનાદિ ઉભાવપિ |
વિકારાંશ્ચ ગુણાંશ્ચૈવ વિદ્ધિ પ્રકૃતિસંભવાન્ ‖ 19 ‖

કાર્યકારણકર્તૃત્વે હેતુઃ પ્રકૃતિરુચ્યતે |
પુરુષઃ સુખદુઃખાનાં ભોક્તૃત્વે હેતુરુચ્યતે ‖ 20 ‖

પુરુષઃ પ્રકૃતિસ્થો હિ ભુંક્તે પ્રકૃતિજાન્ગુણાન્ |
કારણં ગુણસંગોઽસ્ય સદસદ્યોનિજન્મસુ ‖ 21 ‖

ઉપદ્રષ્ટાનુમંતા ચ ભર્તા ભોક્તા મહેશ્વરઃ |
પરમાત્મેતિ ચાપ્યુક્તો દેહેઽસ્મિન્પુરુષઃ પરઃ ‖ 22 ‖

ય એવં વેત્તિ પુરુષં પ્રકૃતિં ચ ગુણૈઃ સહ |
સર્વથા વર્તમાનોઽપિ ન સ ભૂયોઽભિજાયતે ‖ 23 ‖

ધ્યાનેનાત્મનિ પશ્યંતિ કેચિદાત્માનમાત્મના |
અન્યે સાંખ્યેન યોગેન કર્મયોગેન ચાપરે ‖ 24 ‖

અન્યે ત્વેવમજાનંતઃ શ્રુત્વાન્યેભ્ય ઉપાસતે |
તેઽપિ ચાતિતરંત્યેવ મૃત્યું શ્રુતિપરાયણાઃ ‖ 25 ‖

યાવત્સંજાયતે કિંચિત્સત્ત્વં સ્થાવરજંગમમ્ |
ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞસંયોગાત્તદ્વિદ્ધિ ભરતર્ષભ ‖ 26 ‖

સમં સર્વેષુ ભૂતેષુ તિષ્ઠંતં પરમેશ્વરમ્ |
વિનશ્યત્સ્વવિનશ્યંતં યઃ પશ્યતિ સ પશ્યતિ ‖ 27 ‖

સમં પશ્યન્હિ સર્વત્ર સમવસ્થિતમીશ્વરમ્ |
ન હિનસ્ત્યાત્મનાત્માનં તતો યાતિ પરાં ગતિમ્ ‖ 28 ‖

પ્રકૃત્યૈવ ચ કર્માણિ ક્રિયમાણાનિ સર્વશઃ |
યઃ પશ્યતિ તથાત્માનમકર્તારં સ પશ્યતિ ‖ 29 ‖

યદા ભૂતપૃથગ્ભાવમેકસ્થમનુપશ્યતિ |
તત એવ ચ વિસ્તારં બ્રહ્મ સંપદ્યતે તદા ‖ 30 ‖

અનાદિત્વાન્નિર્ગુણત્વાત્પરમાત્માયમવ્યયઃ |
શરીરસ્થોઽપિ કૌંતેય ન કરોતિ ન લિપ્યતે ‖ 31 ‖

યથા સર્વગતં સૌક્ષ્મ્યાદાકાશં નોપલિપ્યતે |
સર્વત્રાવસ્થિતો દેહે તથાત્મા નોપલિપ્યતે ‖ 32 ‖

યથા પ્રકાશયત્યેકઃ કૃત્સ્નં લોકમિમં રવિઃ |
ક્ષેત્રં ક્ષેત્રી તથા કૃત્સ્નં પ્રકાશયતિ ભારત ‖ 33 ‖

ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞયોરેવમંતરં જ્ઞાનચક્ષુષા |
ભૂતપ્રકૃતિમોક્ષં ચ યે વિદુર્યાંતિ તે પરમ્ ‖ 34 ‖


ઓં તત્સદિતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે

ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞવિભાગયોગો નામ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ ‖13 ‖